ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

«Έργο πίστης» χαρακτηρίζει αυτό το βιβλίο της η Ελένη Ν. Καζαντζάκη, που το έγραψε απ’ ευθείας στα γαλλικά και, χρόνια αργότερα, το απέδωσε η ίδια στα ελληνικά. Πρόκειται για μια ολοζώντανη βιογραφία τού Μαχάτμα Γκάντι σε μορφή εξομολόγησης. Γνώρισε μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία, όπου, μάλιστα, ζητήθηκε από τη συγγραφέα και πραγματοποίησε διαλέξεις για τον Γκάντι. Το βιβλίο κυκλοφόρησε και στα ισπανικά, στο Σαντιάγο τής Χιλής.

Ο Πρόλογος της Ελένης Ν. Καζαντζάκη (Ελένης Σαμίου τότε) στις τρεις πρώτες γαλλικές εκδόσεις (1934, 1939, 1947) ήταν διαφορετικός από αυτόν της τέταρτης. Η συγγραφέας τον άλλαξε το 1948, μετά τη δολοφονία τού Γκάντι. 
Καθώς η α΄ ελληνική έκδοση (1983) βασίστηκε στην τελευταία γαλλική (1948), ο Πρόλογος που διάβασαν οι Έλληνες αναγνώστες ήταν όπως διαμορφώθηκε μετά τον θάνατο του Γκάντι. Για πρώτη φορά τώρα δίδεται στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό η ευκαιρία να δει τον Πρόλογο της Ελένης Ν. Καζαντζάκη ως είχε αρχικά, όσο ο Μαχάτμα Γκάντι βρισκόταν ακόμη στη ζωή. Παραθέτουμε εδώ ενδεικτικά:

«Η Αγγλία είναι μια αυτοκρατορία πολύ ισχυρή:

»Στην Αμερική, στην Ασία, στην Αφρική, στην Ωκεανία, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι κάθε χρώματος –λευκοί, κίτρινοι, μαύροι– δουλεύουν για την Αγγλία. [...] »Ο Γκάντι είναι ένας άνθρωπος φτωχός, αδύναμος, γέρος... »Ο Γκάντι βαδίζει ξυπόλητος, το εύθραυστο σώμα του έχει αρκετές φορές σωριαστεί εξαντλημένο από καταπονήσεις και στερήσεις. »Ο Γκάντι δεν έχει καμιά ιδιοκτησία, μήτε και θέλει να έχει. »Ο Γκάντι είναι φτωχός, αδύναμος, άοπλος· στηριζόμενος στο αποστολικό του ραβδί διατρέχει, σαν ζητιάνος, την απέραντη χώρα του. [...]»Αν τον συναντούσατε στις μεγάλες στράτες τής ινδικής υπαίθρου, ή στα σοκάκια των χωριών, θα λέγατε από μέσα σας: »“Πρέπει να ’ναι ζητιάνος! Πρέπει να ’ναι ινδουϊστής καλόγερος!” »Και ίσως, μάλιστα, ν’ απλώνατε το χέρι για να τον ελεήσετε. »Ωστόσο, αυτός ο κάτισχνος άνθρωπος, αυτός ο άνθρωπος με την όψη ζητιάνου, είναι τόσο δυνατός όσο η παντοδύναμη Αγγλία. »Αυτός ο μισόγυμνος άνθρωπος στέκεται, στο όνομα τριακοσίων πενήντα εκατομμυρίων ομοίων του, μπροστά στην ισχυρή Βρετανική αυτοκρατορία κι απαιτεί από αυτή δικαιοσύνη κι ελευθερία. »Γιατί αυτός ο καχεκτικός άνθρωπος, με το τόσο γλυκό βλέμμα, έχει μια δύναμη μεγαλύτερη από τις πιο μεγάλες στρατιές, πολυτιμότερη απ’ όλα τα πλούτη: μια μεγάλη ψυχή! [...]»

Για πρώτη, επίσης, φορά παρουσιάζεται στα ελληνικά κείμενο της Ελένης Ν. Καζαντζάκη που υπήρχε στις γαλλικές εκδόσεις, στο τέλος του βιβλίου, με τίτλο “POURQUOI J’AI ÉCRIT LA VIE DE MAHATMAGANDHI?” (“Γιατί Έγραψα Τη Ζωή Τού Μαχάτμα Γκάντι”). Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω λόγια τής συγγραφέως:

«[...] Εκτιμώντας ότι η μη βία είναι η μόνη αρετή που θα μπορούσε να δράσει καθοριστικά ενάντια στον παραλογισμό κάθε πολέμου εθνικού, κοινωνικού ή άλλου, θέλησα να αποκρυσταλλώσω γύρω από την αγνή και ήδη θρυλική φυσιογνωμία τού Γκάντι όλη τη σοφία, την ευτυχία και την ατάραχη γαλήνη που αυτή η αρχική πίστη τού χάρισε.

»[...] Η ερμηνεία μου ποτέ δεν έφτασε σε σημείο να παραβλεφθεί η αλήθεια. Δίνοντας στο θέμα μου τη γοητεία τής μυθοπλασίας, επιχείρησα να το εισαγάγω στο πεδίο τής Τέχνης. Πρόθεσή μου ήταν να προτείνω στους αναγνώστες μου, χωρίς κηρύγματα, ένα παράδειγμα υψηλής αρετής.»

Ο Γάλλος συγγραφέας, δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας Maurice Martin-du-Gard (1896-1970), στην Εισαγωγή του στην α΄ γαλλική έκδοση του βιβλίου (1934) υπογραμμίζει:

«[...] Στα ταπεινά ένστικτα του κόσμου να αντιτάσσεις ένα φωτεινό παράδειγμα: ιδού ο βίος τού Γκάντι, και η συγγραφέας αυτού του μικρού βιβλίου, του γραμμένου με ήρεμο πάθος, σε έξαρση αγάπης, [...] θα φωτίσει τις καρδιές που ορμούν με λύσσα να εξαντλήσουν ένα πολιτισμό ανήσυχο και θορυβώδη. Εν τούτοις, η Δύση δεν βαρύνεται με όλα τα άδικα που της επιρρίπτει ο Γκάντι· είναι, όμως, βέβαιο ότι θα καταντούσε τον άνθρωπο ολότελα φτωχό, αν εξακολουθούσε να τον εμποδίζει να είναι καλός. Σήμερα, βρίσκει κανείς στην Ευρώπη πάρα πολλά παιδιά που δεν έχουν ίχνος αγάπης για τη φύση, που δεν προσέχουν πια τα λουλούδια και τα ζώα με τη φροντίδα που δείχνουν για να παίξουν με τα μολυβένια στρατιωτάκια τους.

»Γι’ αυτά τα παιδιά προορίζονται τούτες οι σελίδες, πράες και κατακτητικές, όπως είναι ολόκληρη η θαυμαστή ιστορία τού ταπεινού Γκάντι.»

Ο πολυγραφότατος Γάλλος Ανατολιστής και θρησκειολόγος Jean Herbert (1897-1980), μεταφραστής σε συνέδρια των Ηνωμένων Εθνών, συνεργάτης τής ΟΥΝΕΣΚΟ, συντάκτης λεξικού ινδουϊστικών όρων, μεθοδικός μελετητής τού Σιντό κ.ά., αφιερώθηκε στην αποκάλυψη των θησαυρών τής Ανατολικής σοφίας, ιδίως της Ινδίας, στον Δυτικό κόσμο, με σταθερό στόχο τα άτομα και οι λαοί να βοηθηθούν ώστε να επιτύχουν την κατανόηση και τον αμοιβαίο σεβασμό. Στη δική του Εισαγωγή στη βιογραφία τού Μαχάτμα Γκάντι από την Ελένη Ν. Καζαντζάκη σημειώνει:

«Στην Ελένη Σαμίου χρωστώ την πρώτη συνάντησή μου με τον Γκάντι. [...]

»[...] Κανένας μεγάλος άντρας τής εποχής μας δεν κατανοήθηκε τόσο λίγο από τη Δύση, και δεν είναι ίσως μια από τις μικρές αρετές τού βιβλίου τής Ελένης Σαμίου που, μετά τον Ρομαίν Ρολλάν και τον Πριβά, σηκώνει για το Γάλλο αναγνώστη μιαν από τις πτυχές τού πέπλου που σκεπάζει τον Γκάντι.»